CELINA ,,ULICA STEVICE JOVANOVIĆ SA KOMPLEKSOM KASARNE”
Pokrenut je postupak utvrđivanja Celine ,,Ulica Stevice Jovanović sa kompleksom kasarne” za kulturno dobro.
Celina ,,Ulica Stevice Jovanović sa kompleksom kasarne“ nalazi na teritoriji Grada Zrenjanina u središnjem delu naselјa „Mala Amerika“. Proteže se u pravcu istok – zapad, na istočnoj strani je ograničena Ulicom narodne omladine, a na zapadnoj strani Srednjom mašinskom školom („slepom ulicaom“).
Prostorno kulturno-istorijska celina obuhvata deo naselјa ,,Mala Amerika“, odnosno sledeće ulice: Ulicu Stevice Jovanović, deo Gundulićeve ulice – od raskrsnice sa Ulicom Rade Končara do Ulice Jovana Popovića i parnu stranu Ulice narodne omladine – od raskrsnice sa Ulicom Zmaj Jovinom do Ulice Jovana Popovića.
Istorijat
Naselјe „Mala Amerika“, je izgrađeno na prirodno nastalom poluostrvu okruženom meandrom Begeja. Na prostoru begejske okuke, nekad pod šumom i vinogradima, na kojem je u jednom delu ranije bilo tursko groblјe, tridesetih godina 19. veka grad je doneo odluku da se poseče šuma, isparceliše i proda zemlјište radi formira novog naselјe. Komunikacija sa centrom grada je bila omogućena samo preko jednog drvenog mosta koji je 1904. godine zamenjen gvozdenim. U narednih sto godina ovaj deo grada je postepeno urbanizovan, kuće su građene u novoformiranim ulicama, na prostranim placevima, sa širokim frontovima postavlјenim u uličnom nizu.Ulica Stevice Jovanović (prvobitan naziv ulice: Budzakgasse), koja se proteže dužinom od 655 metara, glavna je arterija naselјa. U velikoj meri očuvan ulični niz prizemnih kuća izgrađen je u periodu od sredine 19. veka do sredine 20. veka. Najstarija kuća građena je u stilu romantizma sredinom 19. veka, dok je veći broj kuća podignut krajem 19. i početkom 20. veka sa elementima neorenesansne i secesijske arhitekture. Od pravila gradnje kuća na uličnoj regulaciji odstupaju svega četiri slobodnostojeće: Vila za rehabilitaciju Siromašnih školskih sestara (prvobitno u vlasništvu Rimokatoličke crkve) izgrađena početkom 20. veka; dve dvospratnice iz tridesetih godina 20. veka izgrađene u stilu arhitekture moderne, i to: monumentalna zgrada Škole za opštinske beležnike sa internatom (današnja Srednja hemijsko-tehnološka škola „Uroš Predić“) koju je projektovao arhitekta Sergej Novicki u internacionalnom stilu i Vila Ane Heler. U Ulici Narodne omladine nalazi se Engelov konvikt (današnja Osnovna i Srednja škola za decu sa posebnim potrebama ,,9 maj“), jednospratna zgrada izgrađena 1907. godine u stilu secesije. U većem delu Gundulićeve ulice postoji očuvan niz građanskih kuća iz istog perioda. Zbog atraktivnosti lokacije parcele su otkuplјivali bogati građani, pripadnici srednjeg i višeg staleža, te je naselјe dobilo u 19. veku naziv „Američka četvrt“ ili „Amerika“. Tome je doprinela i činjenica da je ovaj deo grada bio opasan celim obimom rekom Begej, sve do osamdesetih godina 20. veka kada su umesto reke napravlјena tri veštačka jezera. Nakon Drugog svetskog rata imenu naselјa dodat je epitet i danas se zove „Mala Amerika.
Zbog arhitektonskih, urbanističkih, istorijsko-umetničkih i kulturno-istorijskih vrednosti ova prostorno kulturno-istorijske celina, nastala tridesetih godina 19. veka u središnjem delu naselјa „Mala Amerika“ izgrađenom na prirodno nastalom poluostrvu okruženom meandrom Begeja, koju čini očuvani ulični niz prizemnih kuća izgrađenih je u periodu od sredine 19. veka do sredine 20. veka, više zgrada javne namene i Kompleks kasarne sa deset pavilјona, spada u značajno graditelјsko nasleđe u Srbiji.
U okviru prostorne kulturno-istorijske celine predhodnu zaštitu uživaju sledeći objekti:
Ulica Stevice Jovanovića
Brojevi: 2, 4, 5, 6, 10, 12, 14, 16, 20, 22, 24, 28, 30-30a, 34, 35, 36, 38, 40-40a, 42, 46 (Srednja škola «Uroš Predić) i 48.
Gundulićeva ulica
Brojevi: 10-10a-10b, 13, 20, 21, 23, 30 i 32.
Ulica Narodne Omladine
Brojevi: 10, 12-12a, 14-14a i 16 (bivši Engelov konvikt).
Zaštićena okolina PKIC ,,Ulice Stevice Jovanović“ obuhvata ulicu Jovana Popovića do broja 41 i neparnu stranu Ulice narodne omladine – od broja 5 do broja 25. U okviru zaštićene okoline pod predhodnu zaštitu stavlјaju se sledeći objekti:
Ulica Jovana Popovića
Brojevi: 15 i 23-23a.
KOMPLEKS KASARNE
U sklopu Prostorno kulturno – istorijske celine nalazi se Kompleks kasarne koja zauzima površinu od oko tri hektara, odnosno trećinu ukupne površine Prostorno kulturno – istorijske celine i izlazi na ulice Stevice Jovanovića i Jovana Popovića. Prvobitno, na tom prostoru na kom se nalazio gradski rasadnik je 1859. godine izgrađena jednospratna zgrada Okružne i gradske bolnice u stilu romantizma. Nakon što nepunu deceniju od svog osnivanja nije privedena svojoj izvornoj nameni, ona je krajem 1860-ih pretvorena u kasarnu, što će ostati do danas. Za više od vek i po svog postojanja, promenila je nekoliko naziva i bila dom nekoliko različitih vojski. Poslednje decenije 19. veka, (1892) kasarna se proširuje za potrebe 28. Pešadijskog puka ,,Carević Rudolf“ Austrougarske cerske vojske zahvalјujući nastojanjima gradskih i županijskih vlasti da u nekadašnji Veliki Bečkerek (današnji Zrenjanin) privuku još vojske. U tom periodu, pored zgrade bivše bolnice koja će poslužiti za smeštena vojnika, biće izgrađeno deset pavilјona: zgrada komande, ambulante, magacina, zatvora, karantine, mrtvačnice, kantine, garaže, gimnastičke sale, a početkom 20. veka, zgrada straže. Ono što se odmah uočava na planu je simetričnost prilikom urbanističkog planiranja. Godine 1907. na uglu Gundulićeve i Stevice Jovanovića gradi se jednospratna zgrada za smeštaj gradske Žandarmerije. Prizemni i spratni pavilјoni kasarne su stilski ujednačeni, utilitarni, svedenih fasada bez suvišnog ukrašavanja, dok je pavilјon Komande najreprezentativnijeg izgleda. Nјena bitnost u kompleksu je uslovila sam urbanistički položaj, ali i arhitektonsko-stilski izraz. Za razliku od ostalih pavilјona, ovaj je postavlјen na regulacionu liniju Ulice Jovana Popovića. Danas je sačuvana većina pavilјona u izvornom obliku.