2014
Konzervatorsko – restauratorski radovi na obnovi Doma Parohije (Svetosavskog doma) u Perlezu
Investitor: Ministarstvo kulture Republike Srbije
Izvođač radova: firma d.o.o. KOTO iz Beograda
Građevinski nadzor: Svetozar Bjelić, građ.ing.
Konzervatorski nadzor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
(Dragana Šijak, dia i Bojan Kojičić, istoričar umetnosti)
Tokom decembra meseca 2013. godine, zahvaljujući pogodnim temperaturnim uslovima, nastavljeni su konzervatorsko – restauratorski radovi na obnovi Parohijskog (Svetosavskog) doma u Perlezu, koji se nalazi u okviru porte srpske pravoslavne crkve Uspenja Bogorodice, izgrađene u prvoj deceniji 19. veka. (spc uspenja bogorodice)*
Zgrada parohijskog doma nalazila se u veoma lošem građevinskom stanju, te je bilo neophodno preduzeti hitne mere tehničke zaštite! Deo zgrade prema dvorištu bio je statički ugrožen, krov dotrajao u tolikoj meri da se počeo urušavati, a malter sa fasade u pojedinim delovima je potpuno nestao.
– Tokom leta 2013. godine prvo su izvedeni radovi na obnovi krova; zamenjena je dotrajala i ugrađena kompletno nova krovna građa i pokrivač – biber crep.
– Nastavak radova obuhvata sanaciju zidova od vlage, restauraciju fasade i izradu nove stolarije, koja će biti urađena po uzoru na originalnu. Ova faza radova podrazumeva i adaptaciju enterijera za potrebe više korisnika.
Izgled objekta pre radova (2008.)
fasada prema Ulici Vuka Karadžića
fasada prema trgu
dvorišna fasada
Izgled objekta nakon radova na obnovi krova
Istorijat građevine i stilsko arhitektonska analiza
Istorija ove monumentalne prizemne građevine nije još uvek u potpunosti rasvetljena. Pretpostavlja se da je na tom mestu postojala starija građevina, podignuta najverovatnije kada i crkva, a da je dvadesetih ili tridesetih godina 20. veka podignuta nova zgrada sa raskošanom fasadom u eklektičkom duhu. Na ovu pretpostavku upućuje i primena tehnike ,,Tera nova” u kojoj je malterisana fasada, a koja je počela da se primenjuje u građevinarstvu dvadesetih godina 20. veka.
Ovaj ugaoni objekat je osnove u obliku latiničnog slova L koji svojim krilima prati regulacionu liniju Ulice Vuka Karadžića i Trga kneza Mihajla.
Zgrada je kvalitetno zidana od dobro pečene cigle. Ulične fasade su dekorisane na isti način – sa obe strane se nalazi centralno pozicioniran i blago isturen rizalit koji je u zoni krova akcentovan lučnom atikom tipične secesijske likovnosti. Fasada je raskošno i bogato dekorisana sa geometrizovanim i floralnim detaljima u plitkom malteru i gipsu. Ulazna vrata su takođe obrađena u secesijskoj formi.
U krilu prema Trgu nalazi se sveštenikov stan, dok se u dužem krilu prema Ulici Vuka Karadžića nalazila prostrana svetosavska dvorana.U enterijeru je ostala sačuvana originalna stolarija i bravarija i profilisan plafon svetosavske dvorane.
Građevina svojim izgledom svedoči o spremnosti crkve da prihvati novonastali stil u umetnosti i arhitekturi i da finansira rad vrhunskih majstora zanatlija za njenu realizaciju. Perlez, koji je bio naseljen uglavnom srpskim i nešto nemačkim stanovništvom, bio je bogato parohijsko sedište u 19. veku, sa monumentalnom crkvom i parohijskim domom.
Perlez je u sastavu Austrougarske monarhije imao status sreskog mesta u okviru Torontalske županije. Pre sto godina imao je svoj sreski sud (danas zdravstveni centar), veliku školu, veliki mlin, poštu, carinu i mnoge solidne građanske kuće u centru sela. Danas predstavlja vrednu Prostornu kulturno – istorijsku celinu koja je pod prethodnom zaštitom.
*Srpska pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice uživa status spomenika kulture, u čijoj se zaštićenoj okolini nalazi Parohijski (Svetosavski) dom.
Bojan Kojičić, istoričar umetnosti