Gradska bašta (Županijski park) u Zrenjaninu

Prva namenski građena upravna zgrada Torontalske županije podignuta je u drugoj deceniji 19. veka, a nakon više od pola veka korišćenja postala je tesna za sve veći broj činovnika koji su u njoj radili, te se nametnula potreba za njenim proširenjem. Osamdesetih godine 19. veka krenule su pripremne za rekonstrukciju postojeće zgrade i dogradnju bočnih krila u neobaroknom stilu, prema planovima budimpeštanskih arhitekata Edena Lehnera i Đule Partoša. Radovi su trajali od 1885. do kraja 1887. godine. U sklopu rekonstruisane palate podignuta je konjušnica, zimska bašta (na početku električna centrala, a početkom prošlog veka prva postavka muzeja) i još jedna zgrada ka Ulici dr Slavka Županskog. Nakon završetka radova na izgradnji kompleksa, prionulo se uređenju unutrašnjeg dvorišta.

Prema mapi grada iz 1881. godine, na tom prostoru već je postojao uređen park, najverovatnije formiran u vreme izgradnje prve Županije.

Danas nije ostalo tragova od prvobitnog parka, ali se na starim mapama grada mogu videti njegove osnovne konture koje su se vremenom menjale. Park je bio osmišljen u baroknom, francuskom stilu gde su dominirale geometrizovane forme zelenila. Staze i površine, koje su bile prekrivene rizlom ili prosejanim šljunkom, okruživale su zelene površine uokvirene rundelama šišira unutar kojih je bilo drveće i ukrasno bilje. U sklopu zimske bašte živeo je baštovan koji je brinuo o zelenilu.

Jedino što je do danas preostalo iz tih vremena je ukrasna osmougaona saletla konstruisana od dekorativnog kovanog gvožđa natkrivena limenom kapom na čijem vrhu je vetrokaz sa ispisanom godinom 1889. Na žalost, o projektantima županijskog parka ne znamo za sada ništa, mada nisu nikad vršena studiozna istraživanja na tu temu. U početku, park je bio zatvorenog tipa, namenjen samo zaposlenima u županijskoj administraciji. U njega se moglo pristupiti preko istočne kapije (ulice kralja Petra Prvog) i južne kapije (Ulice dr Slavka Županskog), ali i preko glavnog trga, kroz centralni rizalit koji je služio i kao kolski prolaz. Pedesetih godina 20. veka park otvara svoje kapije za građane i tako postaje javni gradski park.

Park je danas omeđen palatom Županije, konjušnicom i zimskom baštom, dok je nekada zauzimao veći prostor – do Tiršove ulice do zgrade stare pošte gde se danas nalazi parking.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

GRADSKA BAŠTA KULTURNO I PRIRODNO DOBRO

Županijska palata je utvrđena za nepokretno kulturno dobro (spomenik kulture) 1972. godine, a od 1991. godine je kategorisana kao spomenik kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju. Park je zaštićen kao prirodno dobro III kategorije tek 2011. godine.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Radovi na obnovi 1994. godine

Kako su decenije prolazile park je gubio formu i bogatstvo biljaka. Kada je postao javno dobro, umesto rizle na stazama, postavljene su betonske ploče koje su postojale sve do osamdesetih godina 20. veka kada su zamenjene betonom i asfaltom, što predstavlja jednu od najvećih pogrešnih intervencija, čime je ovaj park izgubio na autentičnosti i estetici. Nakon odlaska poslednjeg baštovana, bašta postaje sve zapuštenija a staklenici se polako urušavaju.

Značajnija obnova infrastrukture parka izvedena je devedesetih godina prošlog veka (1994. godine) prema planu revitalizacije koji je urađen u Direkciji za izgradnju uređenje grada, a potpisnik idejnog rešenja je bio Voja Mraković, šumarski inžinjer. Tom prilikom su obnovljene fasade i oluci pomoćnih objekata, uklonjeni su ostaci urušenog staklenika i toplih jela, a ogromni agregat na struju je premešten u jednu prostoriju zimske bašte. Demontirana je stara rasveta na drvenim banderama a nova postavljena na stubove od bronze. Urađen je automatski sistem za zalivanje. Dopunjen je postojeći alpinetum-kamenjar. Dosta toga je urađeno na revitalizaciji zelenila i novog zasada cveća.

Obnova 2024. godine

Tek posle tri desenije parku se ponovo posvećuje pažnja. Neke od ranije smišljenih ideja realizuju se tek trideset godina kasnije, kao što je veliko šahovko polje. Zimska bašta se preuređuje i dobija novu namenu i služiće kao kantina i kafe. Planira se restauracija istočne kapije i saletle u parku.

Detaljnije o obnovi parka pročitati:

https://www.zrklik.com/2024/03/u-toku-je-uredjenje-gradske-baste/

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Zanimljivosti:

• Pre zgrade Županije, na tom prostoru nalazila se upravna zgrada Bečkerečkog distrikta podignuta 1749. godine, ali je nakon ponovnog formiranja Županijskog središta 1769, služila za potrebe županijske administracije.

• U dvorištu zgrade Bečkerečkog distrikta nalazila se džamija sa minaretom izgrađena sredinom 16. veka, koja je postojala sve do početka 19. veka, kada je konačno porušena. Nakon proterivanja turaka, služila je u razne svrhe; kao magacin, jedno vreme kao
• Pored konjušnice (danas se koristi kao skladište), zimske bašte sa stanom baštovana, nalazile su se i staklene bašte za čuvanje sadnica. Njihovi ostaci uklonjeni su devedesetih godina kada je park rekonstruisan.
• Originalna kapija od kovanog gvožđa koja je skinuta prilikom uklanjanja spoljnog zida pronađena je 1962. u podrumu županije. Danas ona deli parking od parka.
• alpinetum-kamenjar napravljen od razbacanih delova spoljne ograde i kamena izvađenog prilikom kopanja za vodovodne infrastrukture.
• Otprilike u isto vreme formira se park ispred Somborske Županije.

Bojan Kojičić, istoričar umetnosti

Izvori:

Vojin Mraković, Zelenilo Zrenjanina 2004. 28-32

Dokumenatacija i fotodokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin