Obnova spomenika na Mihajlovačkom drumu

……………………………………………………………………………………………………………………………..
Investitor: Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Republike Srbije.
Izvođač radova: „Granit Liješće“ DOO iz Sremske Mitrovice
Izrada projektno-tehničke dokumentacije: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Odgovorni projektant: Dragana Šijak – dia
Saradnici: Braniskav Milić – etnolog
Konzervatorski nadzor: Dragana Šijak i Branislav Milić ………………………………………………………………………………………………………………………………

Spomenik se nalazi na Mihajlovačkom drumu, na nekadašnjem salašu Dušana Bošnjaka, mestu gde su 26. VII. 1941. godine streljani borci petrovgradskog partizanskog odreda: Koča Kolarov, Ruža Šulman i Samuel Frank iz Velikog Bečkereka i Tiberije Aldan i Stojan Arsenov iz Velike Kikinde. Streljanje je izvršeno od strane nemačkog okupatora kao odgovor na akciju saboraže u vidu paljenja žita, izvedenu prethodnog dana. Povodom tog događaja, šezdesetih godina prošlog veka podignut je spomenik sa svim karakteristikama brutalističke arhitekture, čiji je autor arhitekta Tibor Bence iz Zrenjanina.

Simbolika spomenika

Pre obnove, kompozicija spomenika se sastojala od armirano-betonskog postolja, armirano betonskog pentagona nepravilnog oblika visine oko 3 metra i gvozdenih šiljaka. Snaga poruke ostvarena je kroz ideju suprotstavljanja dva osnovna elementa kompozicije: armirano – betonskog pentagona koji snažnom dijagonalom stremi u visinu i tri gvozdena šiljka koje je idejni tvorac spomenika usmerio nasuprot njemu. Jasnom i nedvosmislenom simbolikom, koso ustremljeni šiljci označavaju pretnju silom, asocirajući kako na način ubistva (streljanje), tako i na mučenje kom su rodoljubi bili podvrgnuti pre streljanja. Takođe i postolje spomenika je izvorno bilo obloženo belim mermernim pločama, koje su u međuvremenu otpale i nestale, a na mesto njih je izlivena tanka betonska košuljica sa ulivenom crnom mermernom pločom na kojoj je epitaf: „U rumen zore što sviće i zove, zove u novi svetli dan koji će doći“. U daljem tekstu sledi opis događaja koji je doveo do ovakve odmazde, a potom i imena strljanih.

Stanje spomenika pre konzervatorsko – restauratorskih radova

Uprkos povremeno organizovanim akcijama raznih udruženja na uređenju okoline spomenika koja je bila zapuštena i neuređena, obrasla niskom nekultivisanom vegetacijom i šibljem, opšte stanje spomenika je bilo loše. Neumoljiv zub vremena, propadanje materijala i slabo održavanje doveli su do vidnih promena na spomeniku uz veća oštećenja, naročito na postolju spomenika i betonskoj stazi oko spomenika.

Zbog takvog stanja spomenika stručni tim Zavoda za zaštitu spomenika kulture je izradio projektno tehničku dokumentaciju za konzervatorsko-restauratorske radove. Tokom ispitivačko-istraživačkih radova, zbog izvesnih nejasnoća izazvanih nedostatkom validnih podataka, a uzimajući u obzir činjenicu da autor spomenika živi u inostranstvu,  stručni tim Zavoda se zbog nepovređivanja autorskih prava opredelio za konsultaciju sa autorom, što se ispostavilo kao veoma korisno i dragoceno.

Realizacija autorove prvobitne ideje

Na zadovoljstvo autora g-dina Tibora Bencea, spomenik je obnovljen po njegovoj prvobitnoj zamisli i crtežima od pre pedeset i više godina. U prepiskama nam je saopštio da kao mladi arhitekta nije uspeo u potpunosti da realizuje svoju ideju i da sada ima priliku da, kako on to duhovito zove, ispravi “greh” svoje mladosti realizuje po prvobitnoj zamisli. Prema idejnom rešenju usvojene su i izvedene izmene koje je autor zamislio u prvobitnom projektu a koje tada nisu izvedene. Urađeni su kosi nasipi od šljunka, koji predstavljaju vezu sa okolnim terenom. Na samoj betonskoj ploči izvedeni su detalji koji su jako važni za autora. Kanali razaranja – put dolaska agresora kako ih on naziva ilustruju usputna razaranja agresora, koja zaustavlja betonski obelisk kao simbol večitog stražara. Stvara se utisak da su šiljci zaustavljeni u agresiji. Oštećene ivice kanala pojačavaju utisak razaranja.

Ovom prilikom izrađena je nova bela mermerna ploča sa tekstom i postavljena prema autorovoj zamisli. Što se tiče tekstualnog zapisa na ploči, uočene su dve nepravilnosti. Prva je vezana za naziv odreda, gde bi umesto velikobečkerečkog trebalo da stoji petrovgradskog partizanskog odreda, a druga je u vezi sa nazivom mesta iz kojih su poginuli borci: Zrenjanin i Kikinda. Tu bi trebalo da stoje zvanični nazivi mesta iz vremena njihove pogibije: Veliki Bečkerek i Velika Kikinda. Pretpostavlja se da u ovom slučaju nije reč o slučajnom propustu, već da je to učinjeno iz ideoloških pobuda.

Osim spomenika, od postojećih betonskih ploča urađeno je drugačije parterno uređenje oko spomenika, kao i novoizrađene prilazne betonske staze, koje omogućavaju komunikaciju sa spomenikom i prošle godine izgrađenim platoom sa stolom i klupama.

Spomenik na mihajlovačkom drumu nakon konzervatorsko – restauratorskih radova

Na taj način je obnovljen još jedan ratni memorijal, a njegov sadašnji izgled, oplemenjen uvedenim izmenama kojima je poprimio karakter spomen kompleksa, skreće pažnju i izaziva znatiželju  prolaznika, obzirom da se nalazi kraj samog druma.

Branislav Milić, etnolog