Zgrada Samuela Frajnda
Kategorizacija:Spomenik kulture
Adresa: Ulica kralja Aleksandra I Karađorđevića br.29
Katastarska parcela br. 4863, K.O. Zrenjanin
…………………………………………………………..
Prvi vlasnik: Samuel (Šamu) Frajnd, trgovac
Vreme gradnje: tridesete godine 19. veka (pretpostavka)
Projektant: nepoznat
Stil: klasicizam
Trgovinske radnje u glavnoj ulici, takozvanoj čaršiji, početkom 19. veka bile su gotovo sve u rukama trgovaca Srba. Međutim, kako je vreme prolazilo, bilo je sve više slučajeva da su, ne samo trgovačke radnje nego i same zgrade, prelazile u vlasništvo Jevreja! Na prelazu iz 19. u 20. vek u glavnoj ulici su svoje zgrade posedovale jevrejske porodice: Mencer, Goldšmit, Frajnd, Ekštajn, Hercfeld, Vajs, Ajzenšteter, Grinbaum i Levi.
Porodica Frajnd je bila jedna od prvih jevrejskih porodica koja se doselila u Veliki Bečkerek još u drugoj polovini 18. veka. Od izgradnje do nacionalizacije, zgrada je bila u vlasništvu ove porodice. Samuel i njegovi sinovi bili su trgovci manufakturnom robom, a radnju je osnovao Markuš Frajnd 1821. godine na ovom mestu.
Karakterističan element na fasadi predstavljaju polukružne profilisane lunete iznad prozora na spratu. Ovaj dekorativni element pojavljuje se u gradskoj arhitekturi u Vojvodini krajem treće i početkom četvrte decenije 19. veka i većina istoričara arhitekture ga označava kao pozni klasicizam, odnosno ,,rundbogenstil”. Dvorište zgrade je zajedničko sa zgradom pod brojem 27 (kućom Gustava Frombaha).
Zgrada je očuvana u originalnom izgledu. Prizеmlје је оbnоvlјеnо prеmа uslоvimа Pоkrајinskоg zаvоdа zа zаštitu spоmеnikа kulturе srеdinоm оsаmdеsеtih gоdinа 20. veka, tе nеmа pоsеbnih uslоvа zа budućе rаdоvе. Čuvaće se u sadašnjem izgledu. Međutim, krov i dvorišno krilo se nalaze u lošem stanju, te je neophodna kompletna sanacija objekta prema Uslovima i Merama tehničke zaštite Zavoda! Iako se poslovni prostor u prizemlju, koji je u vlasništvu grada, ekonomski eksploatiše, godinama se ne ulaže u održavanje ovog kulturnog dobra.
Ulična fasada
Dvorišna fasada
Zgrada porodice Frajnd između dva Svetska rata
***
Literatura:
Dokumentacija i fotodokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
D.Čolić, Jevrejski istorijski muzej – Zbornik 4, Učešće Jevreja u razvoju privrede Banata – Prilozi za monografiju o Jevrejima u Banatu, Beograd 1979.
B.Janjušević, Stambene palate u Vojvođanskim gradovima od baroka do istorizma 1718 – 1914. Novi Sad 2011.