Zgrada Prve hrvatske štedionice (Torontalska banka)
Kategorizacija: Spomenik kulture
Adresa: Ulica kralja Aleksandra I Karađorđevića 10
Katastarska parcela br. 5827, K.O. Zrenjanin
………………………………………………………….
Prvi vlasnik: Torontalska banka
Vreme gradnje: 1903. godina
Projektant: Filip Karolji i Lajoš Busruker (Fűlőp Károly, Boszrukker Lajos Vilmos)
Stil: kasni istoricizam sa elementima secesija
Zgrada Torontalske banke je podignuta na mestu starije građevine 1903. godine, o čemu svedoči i zapis rimskim slovima na atici. Sagrađena je kao jednospratna građevina u stilu kasnog istoricizma sa elementima nadolazeće secesije. Autori projekta su budimpeštanske arhitekte Filip Karolji i Lajoš Bosruker koji su ovaj posao dobili nakon raspisanog konkursa.
Godine 1926. Torontalsku banku kupuje Prva hrvatska štedionica i postaje vlasnik zgrade, što je zapisano na mermernoj ploči ispod atike.
Konzervatorsko – restauratorski radovi
Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture iz Novog Sada je 1982. godine, prema projektu arh. Svetlane Bakić, obnovio fasadu. Tom prilikom su zamenjeni aluminijumski izlozi drvenim portalima. Zgrada je potom teško nastradala u požaru koji je izbio avgusta 2003. godine kada je izgoreo krov, međuspratna konstrukcija i stolarija na spratu. Rekonstrukcija je izvedena naredne 2004. godine pod rukovodstvom Pokrajinskog zavoda.
Od originalnog rasporeda unutrašnjeg prostora nije sačuvano ništa. Predvorja, reprezentativni holovi i šalter sala su zbog adaptacije i prenamene zgrade, preoblikovani i uklonjeni mnogo godina pre požara. Šalter-sala je bila najviša, po gabaritima najveća prostorija banke, a nalazila se u centralnom delu prizemlja.
Ulična fasada
Objekat u Gimnazijskoj ulici broj 7, građen kao bančina najamna palata, jednospratna je zgrada koja sa zgradom iz Ulice kralja Aleksandra br.10 formira malo zatvoreno dvorište. Ulična fasada je ovde rešena asimetrično sa karakterističnim kolskim prolazom. Fasada je obrađena kombinacijom maltera i fasadne opeke – u maniru koji je pred sam kraj 19. veka preplavio Budimpeštu. Dvorišno krilo je kratko i na njemu je otvorena galerija sa ogradom od gvozdenih profila. Dvorište je popločano klinker pločicama.
Zgrada u Gimnazijskoj ulici
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Izvori:
Fotodokumentacija i dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
V. Karavida, Zgrada podružnice Prve hrvatske štedionice u Zrenjaninu, Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine XXVI, 2013