Palata Dunđerski
Kategorizacija: Spomenik kulture od velikog značaja
Adresa: Žitni trg br.2
Katastarska parcela br. 6638/6 K.O. Zrenjanin
……………………………………………………………………
Prvi vlasnik: Lazar Dunđerski
Vreme gradnje: 1905. godine
Projektanti: Močanji Karoj (Mocsányi Károly) i Sekeji Marcel (Székely Marcell)
Stil: secesija
Krajem devetnaestog i početkom dvadesetog veka, Veliki Bečkerek započinje svoj postepeni privredni razvoj i urbanistički rast i izvan granica tzv. „Varoškog kvarta“ koji je predstavljao najstarije jezgro grada, na okolna prigradska naselja. Jedno od takvih, bilo je i naselje „Opovo“ do kojeg se stizalo iz pravca „Varoškog kvarta“, preko Velikog mosta, sagrađenog 1904. godine u stilu secesije. Upravo u tom naselju, na desnoj obali Begeja, i u neposrednoj blizini samog mosta, podignuta je palata Lazara Dunđerskog, jednog od najbogatijih vojvođanskih veleposednika i industrijalaca toga doba.
Palata je sagrađena u stlilu secesije, između 1905. i 1910. godine. Nakon izgradnje predstavljala je deo kompleksa bečkerečke pivare, na koju se nadovezuje, i koja je, takođe, bila u vlasništvu porodice Dunđerski.
Na orginalnim planovima građevine ostala su zabeležena imena Močanji Karoja (Mocsányi Károly) i Sekeji Marcela (Székely Marcell) koji su se predstavili svojim pečatom firme kao građevinski majstori. Iako su se dvojica majstora u vreme kada je palata sagrađena bavili i projektovanjem ne možemo sa sigurnošću tvrditi da su oni i autori sačuvanog projekta. Njihovo delo svedoči, da pripadaju onoj grupi graditelja, koji su, u naš mali provincijski grad, na rubu Austro-Ugarske monarhije, dolazili najčešće zbog posla, iz mnogo većih gradova: Budimpešte, Temišvara ili Arada. Svojim umetničkim radom i boravkom u našem gradu, obeležili su jedno razdoblje njegove kulturne istorije ostavljajući nam tako, vredna i značajna graditeljska ostvarenja.
Palata je zidana kao stambeno-poslovne objekat. Na samom uglu nalazila se kafana i Svečana sala sa muzičkim podijumom. U svečanoj, Plavoj sali, okupljali su se građani povodom raznih proslava, balova i sličnih svečanosti. Služila je čak i za iznajmljivanje ili održavanje izložbi.
Prostorije na spratu su se koristile za odmor i razonodu. Naizmenično su se smenjivale dečije spavaće sobe i sobe za odrasle, za poslugu, gostinski saloni, trpezarije sa kuhinjom i kupatila.
Posmatrano u celini, palata Lazara Dunđerskog pokazuje, da se pri njenom komponovanju vodilo računa da objekat bude pažljivo ukomponovan u prirodno okruženje i da bude u skladu sa susednim, postojećim objektima. Utisak sklada postignut je saživljenošću svih dekorativnih elemenata, koloritom i zanatskom perfekcijom majstora.
Vesna Majstorović
Crtež iz originalnog plana
Palata Dunđerski, Fasada ka Begeju
Kompleks pivare nekad
Palata Dunđerske Sofija ship
Kompleks pivare danas
Izvori:
V.Majstorović, Secesija u arhitekturi Zrenjanina, Zrenjanin 2016. 70-79
V.majstoroviá, Palata Lazara Dunđerskog i pivarski kompleks u Zrenjaninu, Građa za proučavanje spomenika kulture vojvodine, XXVI, Novi Sad 2013,29-40
S.Urošević, Palata Lazara Dunđerskog – revitalizacija spomenika kulture, stručni rad za zvanje arhitekte-konzervatora, Beograd 2004
V.P.Krstić, Dunđerski Lazar, Srpski biografski rečnik 3, Novi Sad Matica Srpska 2007, 450-451
Grupa autora, 250 godina zrenjaninske pivare, zrenjanin 2005, 11-74
M.Ferenc, Magyar épitészek,1890-1918, Budapest 1955, 244