SAMOSTALNE IZLOŽBE
NARODNO GRADITELJSTVO MAĐARA U SREDNJEM BANATU
Organizator izložbe: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Branislav Milić, etnolog
Mesto: Mali salon Narodnog muzeja u Zrenjaninu
Vreme: 24. 01. – 07. 02. 2020
Izložbu sufinansirao: Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, Pokrajinski sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama i Grad Zrenjanin.
Izložbom Narodno graditelјstvo Mađara u srednjem Banatu se predstavlјa Mađarska nacionalna zajednica, koja je poput drugih manjinskih zajednica u Vojvodini uspela da sačuva svoj nacionalni identitet, negujući sopstveni jezik, folklor i narodnu tradiciju.
Prikazom graditelјskog fonda Mađara u regiji srednjeg Banata, stručna i šira javnost, a posebno školska omladina imaće priliku da se upoznaju sa vrednostima graditelјskog nasleđa koje još uvek postoji u selima u kojima živi mađarska nacionalna manjina, a prateći katalog predstavlјa dokumentarnu zabelešku o stanju tog nasleđa krajem druge dekade 20. veka. Upoznavanjem i sa drugim momentima iz istorije ove nacionalne zajednice, više ćemo uvažavati i poštovati ne samo njene kulturno-istorijske vrednosti već i čitav mađarski narod, što zapravo i jeste poruka ovih programa.
Izložbu prati štampani KATALOG na srpskom i mađarskom jeziku i makete pet kuća i jedne okućnice sa graditelјskim odlikama, karakterističnih za Mađare u srednjem Banatu. Makete su izradili učenici treće godine srednje Elektro tehničke škole „Nikola Tesla“ Zrenjanin.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
JANOŠ PANJI – GRADITELJ VELIKOG BEČKEREKA
Organizator izložbe: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Bojan Kojičić, istoričar umetnosti
Mesto: Palata Panji (Svetozara Markovića 1)
Vreme: 30. 10. – 30. 11. 2018
Izložbu sufinansirao: Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije uz podršku Grada Zrenjanina.
Zbog značaja ovog autora za lokalnu sredinu, ali i zbog gubitka većeg dela njegovog stvaralaštva – što srušenih, što degradiranih građevina, rodila se ideja da se organizuje izložba sa propratnim katalogom u kome su prikazane fotografije najznačajnijih zdanja, planovi pronađeni u Istorijskom arhivu Zrenjanina, kao i porodične fotografije koje nikada nisu prikazane javnosti.
…………………………………………………………………………………………………………………………….
TRAGOVI GRADITELJSKOG NASLEĐA JEVREJA U ZRENJANINU
Organizator izložbe: Jevrejska opština Zrenjanin
Autor izložbe: Bojan Kojičić, istoričar umetnosti
Mesto: Izložbeni salon Istorijskog arhiva Zrenjanin
Vreme: 7. 09. – 22. 09. 2017.
Izložbu sufinansirao: Savez Jevrejskih opština Srbije
Povodom Dana jevrejske evropske kulture 2017. godine, Jevrejska opština Zrenjanin je u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin, organizovala izložbu ,,Tragovi graditeljskog nasleđa Jevreja u Zrenjaninu” u salonu Istorijskog arhiva u Zrenjaninu. Autori izložbe su: Bojan Kojičić, Regina Milanov i Ivana Kukolj Solarov. Izložba je propraćena katalogom sa opširnijim sadržajem, autora Bojana Kojičića, istoričara umetnosti iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.
Na izložbi je predstavljen deo graditeljskog nasleđa jevrejske zajednice, koja je od svog naseljavanja u Veliki Bečkerek do stradanja u Holokaustu 1941. godine dala veliki doprinos kulturnom, privrednom i ekonomskom napretku grada. Prikazane su građevine koje su služile verskim, administrativnim ili kulturno – prosvetnim potrebama jevrejske zajednice u Velikom Bečkereku, ali i najreprezentativnija zdanja, locirana uglavnom u glavnoj ulici, koja su podigli ili preoblikovali jevrejski trgovci, a koja danas predstavljaju vredno graditeljsko nasleđe Zrenjanina. Značajan deo ovih objekata danas ima svojstvo kulturnog dobra, što je potvrda njihove vrednosti kroz proteklo vreme.
O arhitektonskoj zaostavštini Jevreja na ovim prostorima malo je pisano, osim stručnih radova na temu sinagoga u Vojvodini. Jevreji su bili malobrojni, ali su dali značajan doprinos razvoju graditelјstva u Vojvodini. Iza mnogih vrednih zdanja, privatnih kuća, javnih palata i fabrika, stajale su jevrejske porodice i njihov kapital. Neka od njih su ,,preživela” istorijska iskušenja te i danas postoje, dok je veći deo nestao, a o njihovom postojanju jedino svedoče sačuvane stare fotografije, malobrojna arhivska građa i sećanja predratnih generacija kojih ima sve manje među nama. Zbog uništene pisane građe, nije bio nimalo lak zadatak locirati jevrejske kuće, odnosno pronaći pouzdane podatke o njihovoj imovini i nekretninama.
……………………………………………………………………………………………………………………………….
PANONSKA KUĆA – SIMBOL JEDNAKOSTI U USLOVIMA MULTIKULTURALNOSTI
Organizator izložbe: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Branislav Milić, etnolog
Mesto: Mali salon Narodnog muzeja u Zrenjaninu
Vreme: 19. 09. – 26. 09. 2008
Izložbu sufinansirao: Pokrajinski sekretarijat za kulturu iz Novog Sada.
Izložbom je prikazan nastanak, razvoj i stanje fonda stambene arhitekture u selima srednjobanatskog regiona, koja je već od kraja 18. veka definisana jednim potpuno formiranim, zrelim arhitektonskim tipom, u vidu tradicionalne panonske kuće. Bogatom maštom nepoznatih neimara iz naroda stvoreni su, u okviru prečišćenog stilskog izraza i ujednačenih arhitektonskih rešenja, jedinstveni i na svoj način originalni objekti, kojih je danas na žalost veoma malo.
Cilj izložbe zapravo i jeste ukazivanje javnosti na potrebi njihovog očuvanja, ne samo zbog etnoloških vrednosti izraženih u njihovoj starosti, autentičnosti i sačuvanoj graditeljskoj tradiciji naroda našeg podneblja, već i zbog naglašenih arhitektonskih vrednosti u vidu svedočanstva o veštini i umešnosti narodnih graditelja, iz čijeg je iskustva i znanja izrasla ova čista arhitektonska tvorevina.
Spoj mašte nepoznatih neimara iz naroda i tadašnji propisi o gradnji izdati od strane feudalnih vlasti, uticali su na stvaranje karakterističnog, unificiranog panonskog tipa kuće, jedinstvenog, prepoznatljivog i prihvaćenog od svih nacija koje vekovima žive na ovim prostorima.
Ipak, na nekim kućama su primetne izvesne različitosti u pojedinim arhitektonskim rešenjima, na osnovu kojih je moguće odrediti vreme gradnje, ali i nacionalna pripadnost njihovih vlasnika.
Postavka izložbe podređena je izgledu i razvojnim fazama uličnih fasada na kućama, počev od običnih ravnih, blatom malterisanih zidova bez podele, okrečenih u belo, do razvijenijih fasada sa tri različito materijalizovane i koloristički naglašene horizontale, koje predstavljaju nezavisne vizuelne entitete u vidu sokle, fasadnog i zabatnog zida.
Lik fasade tradicionalne narodne kuće menjao se sa estetskim i prestižnim potrebama stanovništva seoskih naselja. Pod uticajem „varoških“ kuća i tada vladajućih stilova u arhitekturi, u narodno graditeljstvo je uvedena dekorativna plastika na fasadama, ali je njihova sveukupna stilska obrada do kraja ipak ostala krajnje simplificirana i svedena.
Izložba je svojom tematikom, sadržajem i izborom fotografija skrenula pažnju javnosti i medija na jedan segment naše bogate kulturne baštine, sa kojim je veliki broj žitelja, naročito urbanih sredina, imao retku priliku da se upozna. Uz stručno obrađen uvodni tekst, na izložbi od blizu sto trideset fotografija, prikazani su najznačajniji primerci retko preostalih kuća značajnih za ruralnu arhitekturu, odnosno narodno graditeljstvo sa teritorije čitavog Srednjobanatskog okruga.
Branislav Milić, etnolog konzervator
………………………………………………………………………………………………………………………………………..
„ŠVAPSKA KUĆA“ – UTICAJ NEMACA NA GRADITELJSKO NASLEĐE SELA SREDNJOBANATSKOG REGIONA
Organizator izložbe: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Branislav Milić, etnolog
Mesto: Mali salon Narodnog muzeja u Zrenjaninu
Otvaranje: 21. 12. 2010. – 16. 01. 2011.
Izložbu sufinansirao: Pokrajinski sekretarijat za kulturu iz Novog Sada.
Na demografskoj karti teritorije današnje Vojvodine, nemački narod je u prošlosti zauzimao značajan udeo. Spletom istorijskih događanja, polovinom XX veka je napustio ove prostore i decenijama posle toga u javnosti bio tabu tema. I pored toga, ostavio je neizbrisive tragove kako u duhovnoj, tako i u materijalnoj kulturi – ne samo sredina u kojima je nekada živeo, već je njegov pozitivan uticaj evidentan i kod ostalih naroda sa ovog prostora.
Privilegovan položaj koji su kao kolonisti uživali u vreme vladavine Habzburške monarhije, omogućavao im je brži ekonomski prosperitet, što je imalo uticaja na kulturu stanovanja, čiji se nivo značajno podizao već krajem XVIII veka. Samim tim i kuće koje su zidali uz poštovanje propisa o gradnji, prostorno su se razvijale ka dubini placa i izgledom se polako počele razlikovati od svog izvornog tipa – tradicionalne panonske kuće. Izražavajući isključivo poljoprivredni karakter, znatno su većih dimenzija, sa većim i bolje osvetljenim prostorijama, a od druge polovine XIX veka, pod uticajem gradske arhitekture u selima se podižu i „preke kuće“. Takve kuće su prvo gradili bogatiji Nemci, zbog čega su u narodu i nazivane „švapskim kućama“.
U selima u kojima su nekada živeli Nemci još uvek postoje kuće, koje predstavljaju izraz bogatstva i sveukupnog ekonomskog napretka ove sredine u jednom istorijskom periodu. Danas su ove kuće deo naše inače bogate i slojevite kulturne baštine i zavređuju da se bar na ovakav način, putem izložbi prezentuju javnosti.
Pokušaj da se prikazom te vrste nasleđa predstavi nemački narod iz drugačije perspektive sa humanim porukama, usmeren je između ostalog i ka otklanjanju izvesnih predrasuda o tom narodu, još uvek prisutnih kod jednog dela javnosti ovog podneblja.
Branislav Milić, etnolog konzervator
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..
NARODNO GRADITELJSTVO RUMUNA U SELIMA SREDNJEG BANATA
Organizator: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Branislav Milić, etnolog, viši stručni saradnik
Otvaranje izložbe: 20. 02. 2012. godine
Mesto: Mali salon Narodnog muzeja Zrenjanin.
Izložbu sufinansirao: Pokrajinski sekretarijat za kulturu Novi Sad.
Kulturni pejzaž Autonomne pokrajine Vojvodine, sačinjen od brojnih nacija koje u njoj žive ili su živele u prošlosti, čini ovu regiju specifičnom i po tome je ona jedinstvena u Evropi. Tokom istorijskog razvoja na području današnje Vojvodine stvoreno je na bazi različitosti složeno multietničko i multikonfesionalno društvo i upravo te karakteristike predstavljaju njeno nemerljivo bogatstvo. Da bi se to bogatstvo održalo i oplemenilo, neophodno je upoznavanje sa običajima, navikama i kulturom drugih nacija, kako bi se one međusobno bolje razumele i više poštovale. Stvaranje i razvijanje ovakve vrste suživota bilo je moguće samo uz visok stepen tolerancije, saradnje i međusobnih uvažavanja.
Među mnogobrojnim nacijama koje vekovima egzistiraju na ovom geografskom prostoru spadaju i Rumuni. Gušće koncentracije rumunskih naseobina i danas postoje u Južnom Banatu, dok u Srednjem Banatu postoji svega nekoliko naselja sa rumunskim življem. Rumunska nacionalna zajednica u Vojvodini je uspela da očuva svoj nacionalni identitet negujući sopstveni jezik, folklor i narodnu tradiciju. Dok je u sferi duhovne kulture taj identitet izuzetno čist i prepoznatljiv, u materijalnoj kulturi su evidentni međusobni uticaji, naročito u oblasti narodnog graditeljstva, što je i tema ove izložbe.
Fond narodnog graditeljstva, prvenstveno kuće Rumuna u selima Srednjobanatskog okruga, ostao je sačuvan u dovoljnoj meri da bi se zložbom mogao prezentovati i to je jedan od načina da se javnosti prikažu izvesne specifičnosti u narodnoj arhitekturi, kojoj je pečat dao narodni graditelj ove nacionalne zajednice.
Pre prikazivanja najreprezentativnijih kuća prethodi istorijski deo, koji posetiocu omogućuje osnovne informacije: o poreklu Rumuna, stvaranju moderne države Rumunije, migracionim kretanjima, planskoj izgradnji naselja, kao i o razvoju kulture stanovanja rumunskog stanovništva na području Banata.
Sadržaj izložbe predstavljen je na trideset četiri panoa, a umesto štampanog, izložbu prati digitalni katalog i razglednice sa najreprezentativnijim kućama.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………..
GRADITELJSKO I HIDROTEHNIČKO NASLEĐE U VOJVODINI
Oganizator izložbe: Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin
Autor izložbe: Branislav Milić – etnolog-konzervator, Viši stručni saradnik
Mesto: Zgrada uprave ustave-brodske prevodnice Klek
Vreme: septembar-novembar 2009.
Izložbu finansirao: Daneube propeler, Beograd
Izložbom su obuhvaćeni najreprezentativniji primerci objekata i strojeva podignutih tokom XIX i početkom XX veka koji su nastali iz potrebe za isušivanjem močvarnog i barovitog terena Vojvodine, kao i za uređenjem njenih vodotokova.
Brojni pokušaji vršeni tokom istorije nisu uspeli da trajno reše probleme sa suvišnim vodama koje su ostajale u prostranim depresijama nakon velikih i učestalih poplava. Formiranjem vodnih zadruga tokom XIX veka, ozbiljnije se i odgovornije pristupilo problemima. Radi zaštite od unutrašnjih voda nastaju Vodne zadruge za odvodnjavanje, koje deluju paralelno sa Vodnom zadrugom za odbranu od poplava. One predstavljaju jedne od investitora za gradnju pumpnih postrojenja.
Krajem XIX veka u Vojvodini se izrađuju prvi projekti za izgradnju velikih crpnih stanica na parni pogon, a najpre za područje Severnog i Srednjeg Banata, kao najugroženijeg područja. Nakon nekoliko godina počele su sa radom i prve parne pumpe, pre svih 1894. godine „Pesir“ u Padeju, zatim 1895. godine u Kumanu i mnoge druge koje su uspešno funkcionisale sve do druge polovine XX veka, kada su zamenjene savremenijim mašinama većeg kapaciteta.
Veliki broj starih crpnih stanica je usled prestanka rada devastiran ili porušen, ali ih je znatan broj i sačuvan. Prikaz jednog dela tog nasleđa izvršen je hronološkim redom, u skladu sa vremenom i potrebama za njihovim radom.
Na kompleksima starih crpnih stanica, osim objekata sa prepoznatljivom arhitekturom karakterističnom za industrijske objekte, sačuvane su u originalnom sklopu parne i dizel pumpe koje nisu više u funkciji svoje prvobitne namene, već predstavljaju svojevrsni muzej tehnike „in situ“. Osim crpnih stanica prezentovane su i ustave-prevodnice, od kojih pojedine još uvek funkcionišu kao deo hidročvorova lokacija na kojima su postavljene, a stara brodska prevodnica u Bečeju je kulturno dobro od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju.
Tekst sadrži puno informacija, a podaci koji su izneti u tekstu potiču iz brojnih relevantnih izvora, pre svega dokumentacije teritorijalno nadležnih vodoprivrednih organizacija. Korištena je i odgovarajuća literatura koja, pre svega, objašnjava istorijat i vrednost pojedinih objekata predstavljenih na izložbi putem fotografija i planske dokumentacije.
Sadržaj izložbe predstavljen je na dvadeset jednom vertikalnom panou formata 1m. x 0,7m. Štampan je na fomixu 0,5 mm. Tekst izložbe i štampanog kataloga je na srpskom i engleskom jeziku, a digitalnog kataloga na srpskom, engleskom i mađarskom jeziku.
Izložba je nastala povodom Svetske Konferencije o kanalima, čiji je domaćin 2009. godine bila Republika Srbija, a gostovala je 2012. i u Rijeci u Republici Hrvatskoj, povodom V međunarodne Konferencije o industrijskom graditeljskom nasleđu.
Branislav Milić, etnolog-konzervator
Uredio:
Bojan Kojičić, istoričar umetnosti